Được ứng dụng trong y học khoảng 50 năm nay, siêu âm phát triển nhanhvà trở thành
một trong những phương tiện chẩn đoán hàng đầu trong sản khoa hiện đại. Phụ nữ có thai sống ở đô thị rất dễ dàng tìm được cơ sở siêu âm và có một xu hướng lạm dụng siêu âm. Ngược lại, ở vùng nghèo, xa xôi có phụ nữ mang thai không được siêu âm trong suốt thai kỳ hoặc được siêu âm ở cơ sở không đủ khả năng phát hiện các dấu hiệu bệnh lý.
Những lợi ích của siêu âm
Siêu âm giúp cho chẩn đoán có thai, thai trong tử cung hoặc ngoài tử cung. Thai đang sống được thể hiện bằng hoạt động của tim thai, hoạt cử động của thai. Sự phát triển của thai được xác định bằng số đo thai nhi tương ứng với tuổi thai hoặc tăng lên sau các lần đo sau so với lần đo trước.
Siêu âm cho phép quan sát được hình ảnh và đo được kích thước các bộ phận của thai. Dựa số đo và tỷ lệ giữa số đo một số bộ phận trong cơ thể để đánh giá sự phát triển của thai.
Siêu âm cũng là phương tiện để đánh giá bánh rau, dây rốn và nước ối. Vị trí bánh rau bám, cấu trúc bánh rau và độ dày bánh rau có thể phát hiện bằng siêu âm.
Dựa vào kích thước của các phần trong cơ thể, phần mền có sẵn trong các máy siêu âm dự kiến trọng lượng thai nhi. Dựa vào kích thước thai đối chiếu với các chỉ số bình thường cùng tuổi thai có thể thấy thai phát triển tương xứng với tuổi thai. Ngược lại, cũng có thể dựa vào các chỉ số siêu âm để xác định tuổi thai.
Nếu kết hợp siêu âm khi tuổi thai từ 11 – 12 tuần, kết hợp với xét nghiệm sinh hóa máu mẹ và chọc ối (nếu cần) thì có thể phát hiện được các dị tật liên quan đến nhiễm sắc thể như hội chứng Down. Hầu hết dị tật liên quan đến hình thái của thai như dị dạng thành bụng, thoát vị cơ hoành, dị tật sọ, dị tật ống thần kinh, một số trường hợp dị tật đường tiêu hóa, tiết niệu … có thể phát hiện nhờ siêu âm.
Một số điều cần chú ý
* Không lạm dụng siêu âm:Nhiều thai phụ siêu âm hàng chục lần trong 9 tháng mang thai, một số người nghi chưa rõ giới tính của thai nhi có thể siêu âm vài lần trong một ngày. Siêu âm quá nhiều lần l•ng phí thời gian, kinh phí. Tính an toàn của siêu âm cũng được quan tâm đúng mức. Trước đây người ta cho rằng sóng siêu âm vô hại với thai nhi. Những nghiên cứu gần đây về tác hại của sóng siêu âm với thai, tuy chưa đủ khả năng khẳng định chắc chắn, nhưng ít nhất cũng làm chúng ta quan niệm là hiện tại chưa khẳng định được các ảnh hưởng xấu của sóng này đối với thai nhi.
*Không thần thánh hóa siêu âm: Không nên quan niệm siêu âm như một biện pháp chẩn đoán sản khoa hoàn hảo, như “mắt thần’ thấy hết mọi bệnh lý của thai. Một số dị tật không làm thay đổi hình thái của thai, như thiếu men gây rối loạn chuyển hóa, không có dấu hiệu bất thường trên siêu âm. Một số trường hợp có hội chứng Down cũng khó phát hiện dị tật trên siêu âm. Các nghiên cứu cho thấy siêu âm chỉ có thể phát hiện 50 – 60% dị tật tim của thai nhi. Siêu âm chỉ là một phương pháp cận lâm sàng, không thể thay thế được thày thuốc. Mỗi lần khám thai định kỳ bao gồm khám lâm sàng, làm xét nghiệm nước tiểu và siêu âm nếu cần. Với phụ nữ mang thai, khám thai đều đặn và siêu âm đúng thời điểm là có lợi nhất.
*Tốt nhất là siêu âm thai ở khoa sản, bệnh viện phụ sản: Các tiến bộ về kỹ thuật trong các máy siêu âm hiện đại 3 chiều, 4 chiều giúp ích cho chẩn đoán sản khoa như sàng lọc dị tật, đánh giá cấu trúc não, tim, phổi, hệ cơ,… nhưng không phải chất lượng dịch vụ siêu âm ở các cơ sở siêu âm 3 chiều, 4 chiều như nhau. Máy siêu âm càng hiện đại thì càng yêu cầu người siêu âm có trình độ và kỹ năng cao. Các cơ sở sản khoa có các bác sỹ có kinh nghiệm thì kết quả siêu âm có độ tin cậy hơn, các trường hợp khó cần hội chẩn giữa các chuyên gia. Hình ảnh 3 chiều mặt thai nhi chỉ có ý nghĩa quảng cáo và tác động đến tình cảm của mẹ với thai.
Các mốc quan trọng cần siêu âm
* 12-14 tuần: Ở thời điểm này, siêu âm giúp tính tuổi thai cực kỳ chính xác. Ngoài ra, đây cũng là thời điểm duy nhất có thể đo khoảng sáng sau gáy nhằm dự đoán một số bất thường nhiễm sắc thể nguy hiểm (gây bệnh down, dị dạng tim, chi, thoát vị cơ hoành…). Ngoài 14 tuần, việc đo này sẽ không còn chính xác nữa. Nếu khoảng sáng sau gáy tăng, vào tuần thứ 18, thai phụ cần được chọc ối để chẩn đoán bệnh down và siêu âm hình thái xem có dị dạng hay không.
* 21-24 tuần: Nếu người mẹ không quá béo, máy siêu âm tốt và trình độ bác sĩ ổn thì việc siêu âm lúc này có thể giúp phát hiện hầu hết các bất thường về hình thái của thai nhi như sứt môi, hở hàm ếch, dị dạng ở các cơ quan, nội tạng. Lần siêu âm này rất quan trọng vì nếu cần đình chỉ thai nghén thì phải làm trước tuần thứ 28. Sau thời gian đó, nếu kích thích đẻ non thì thai dị tật vẫn có thể sống, và việc chẩn đoán trước sinh sẽ không còn ý nghĩa.
*30-32 tuần: Lần siêu âm này giúp phát hiện một số vấn đề hình thái xảy ra muộn như bất thường ở động mạch, tim và một vùng cấu trúc của não. Ngoài ra, siêu âm lúc 30-32 tuần cũng giúp nhận biết tình trạng phát triển chậm trong tử cung – một nguyên nhân gây suy thai và ngạt sau đẻ.
Các trường hợp thai nghén có nguy cơ cao nên siêu âm theo chỉ định của bác sỹ. Các trường hợp có thai bình thường thì chỉ chỉ cần siêu âm 3 lần trong một thai kỳ như đã nói ở trên.
Ths. Bs Phạm Đức
Nguồn : bau.vn
